Denizlerde Faaliyet Gösteren Balık Çiftliklerinin Çevresel Yönetimi

DENİZLERDE FAALİYET GÖSTEREN BALIK ÇİFTLİKLERİNİN ÇEVRESEL YÖNETİMİ

Günümüzde küresel balık stoklarının yaklaşık %31’i aşırı avlanmaya maruz kalmakta; %58’i ise azami sınırda avlanmaktadır. Kontrolsüz avlanmada artış farklı türlerin sürdürülebilirliğinin tehlikeye girmesine neden olmaktadır. Bu bağlamda küresel olarak artış gösteren su ürünleri tüketimi ve balık avcılığının daha fazla arttırılamayan hatta düşüşe geçen arz kapasitesi, su ürünleri yetiştiriciliğine son on yıllarda gitgide daha fazla önem verilmesine yol açmıştır. Çevresel yönetimine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi ve yapılmakta olan düzenlemeler sayesinde hassas deniz alanlarının belirlenmesi ile balık çiftliklerinin çevre dostu uygulamalar ile sürdürülebilirliği sağlanacak olup, uluslararası alanda da rekabet gücüne katkı sağlayacaktır.

28 Ekim 2020 tarih ve 31288 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe giren “Denizlerde Faaliyet Gösteren Balık Çiftliklerinin Çevresel Yönetimi Yönetmeliği” ile balık çiftliklerinin kurulamayacağı alanlar çevresel kriterler dikkate alınarak belirlenmiştir. Genellikle deniz balıklarını yetiştirme amacıyla kurulan balık çiftliklerinin yaratabileceği çevresel etkileri nedeniyle deniz çevresine olan etkilerinin izlenmesi önemlidir,  dolayısıyla kısıtlamaların getirilmesi ve raporlamaların gerekliliği çevresel izlemenin kolaylıkla sağlanması amacıyla ortaya çıkmıştır.

Belirlenen çevresel kriterlere göre; kapalı koy ve körfez gibi hassas deniz alanlarında balık çiftliklerinin kıyıdan en az 1.250 metre uzaklık, 40 m derinlik, 0,1 m/s akıntı hızı, çiftlikler arası mesafenin en az 1000 m olması kriterlerini sağlayan alanlarda kurulması hükme bağlanmıştır. Müşterek yetiştiricilik alanlarında ise toplam üretim kapasitesi 400 ton/yıl’a kadar olan toplulaştırılmış balık çiftliklerinde çiftlikler arası mesafe kriteri aranmamaktadır. Bunun yanında, koy ve körfez alanları dışında kurulacak balık çiftlikleri için de kriterler oluşturulmuş ve bu alanlarda 500 metre kıyıdan uzaklık ve asgari 30 metre derinlik şartının sağlanması gerekmektedir.

Denizlerde faaliyet gösteren balık çiftliklerinden kaynaklanabilecek ötrofikasyon riski belirlenmesi ile yeni tesislerin kurulmaması, kapasitenin düşürülmesi, rotasyon alanlarına taşınması gibi çeşitli kısıtlama ve yasaklamalar getirilmiştir. Denizlerde ötrofikasyon riskinin belirlenmesinde kullanılan ötrofikasyon risk skalasında bulunan Triks İndeksi ile durum tespiti yapılarak yetiştiriciliğe izin verilip- verilemeyeceği, yeni tesislerin kurulmaması, kapasitenin düşürülmesi, rotasyon alanlarına taşınması gibi çeşitli kısıtlama ve yasaklamalar belirlenir.

Ek olarak bahsedilmesi gereken önemli kriterlerden biri de özümseme kapasitesidir. Balık çiftliklerinin üretim kapasitesi, faaliyet gösterdikleri deniz alanının özümseme kapasitesi dikkate alınarak belirlenecektir. Özümseme kapasitesini aşacak şekilde üretim yapılamayacaktır. Bilimsel çalışmalar sonucu belirlenecek özümseme kapasitesi faaliyet öncesinde alan bazlı olarak hazırlanarak Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) başvuru sürecinde Bakanlığa sunulmalıdır.

İzlemenin yapılabilmesi için balık çiftliklerinin yükümlülükleri nelerdir?

1. Balık çiftlikleri faaliyet öncesinde ve faaliyete geçtikten sonra izleme çalışmaları için gerekli teknik altyapıyı kurmalıdır, ölçüm ve analizleri yaptırmalıdır, bu analiz sonuçlarını raporlamalı ve gerekli kayıtları tutmalıdır.
2. İzleme çalışmalarında ölçüm yapılacak parametrelere ilişkin su kolonu ve sediment analizleri ile yıllık izleme çalışmaları yapmalı, İl Müdürlüğüne sunmalıdır. İzleme sonuçlarının değerlendirilmesi neticesinde yasaklama ve kısıtlama öngörülen hususlar Bakanlığa bildirilmelidir.
3. Balık çiftlikleri her 5 yılda bir atık yönetimini de içerecek şekilde çevresel yönetim planlarının oluşturacak ve Bakanlığa sunacaklardır. Yeni kurulacak balık çiftlikleri faaliyete başlamadan önce, Çevresel Yönetim Planı’na ilave olarak Balık Çiftliği İzleme Raporu hazırlamalıdır 1.000 ton/yıl ve üzerinde üretim yapan balık çiftlikleri için Bakanlık’a, 1.000 ton/yıl altında üretim yapan balık çiftlikleri için ise İl Müdürlüğü’ne, sunması gerekmektedir.
4. Ölçüm yapılacak parametrelere ilişkin su kolonu izleme çalışmaları her yılın Mayıs ayında, sediment izleme çalışmaları ise iki yılda bir Mayıs ayında yapılmalıdır. Yeni kurulacak balık çiftlikleri faaliyete başlamadan önceki Mayıs ayında tüm ölçüm ve çalışmaları yapılmalıdır.
5. İzleme çalışması, su ürünleri yetiştiricilik bölgelerinde müşterek yapılacak bir çalışma ile belirlenebilir. Bu durumda, su ürünleri yetiştiricilik bölgelerinde tüm balık çiftlikleri müşterek bir izleme programı hazırlayarak Bakanlığa sunmalıdır. Müşterek izleme programı Bakanlığın onayından sonra uygulanmalıdır.
6. Su kolonu, sediment ve bentik tür izlemelerinde numune alım nokta sayısı, yeri, izleme dönemi, derinliği ve analizi yapılacak parametrelerde; balık çiftliğinin niteliği, geçmiş yıllardaki ölçüm sonuçları, deniz alanının yapısı, üretim ve hasat dönemi ve çevresel hassasiyeti dikkate alınarak Bakanlıkça değişiklik yapılabilir.
7. Deniz bilimleri/biyolojisi konusunda uzman akademik kurum ya da kuruluşlara, balık çiftliklerinin etkileyebileceği bentik bölgede bulunan makro flora ve fauna tür kompozisyonlarının tespit edilerek biyolojik çeşitlilik indeksleri ile değerlendirildiği ve deniz çayırı gibi özel habitatların etkilenme durumu hakkında ekolojik rapor hazırlatılmalıdır, numune alım noktalarından alınacak sediment örneklerinde makro flora ve fauna tür tespit ve sayımları yapılmalıdır.

Raporlama ve Değerlendirme

• Balık çiftliklerince yapılan ölçüm, analiz ve tespitlere ilişkin sonuçları içeren Balık Çiftliği İzleme Raporu izleme çalışmasının yapıldığı tarihten itibaren 1 ay içerisinde hazırlanarak İl Müdürlüğüne yazılı ve elektronik ortamda sunulmalıdır.
• Balık çiftliklerince izleme çalışmaları kapsamında hazırlanacak Balık Çiftliği İzleme Raporu ilgili Yönetmelik Eki’nde yer alan formata uygun olarak hazırlanmalıdır.
• İzleme Raporu, Çevre Yönetimi Hizmetleri Hakkında Yönetmelik kapsamında yetkilendirilmiş çevre danışmanlık firmaları tarafından hazırlanmalıdır.
• İzleme Raporu’nda izleme çalışmalarında geçmiş yıllarda elde edilen sonuçlar, yıllar içerisindeki kalite değişimlerinin gözlenmesi amacıyla parametre bazında karşılaştırmalar yer alır.
• Çevresel Yönetim Planı’nda balık çiftliklerinin bulunduğu deniz alanının bentik ve yüzeysel ortam görüntüleri ile numune görselleri yer almalıdır.
• Bakanlık veya İl Müdürlüğü tarafından geçmiş yıllardaki veriler de dikkate alınarak deniz çevresinde meydana gelebilecek değişimler ile biyolojik çeşitlilik tahribatının olup olmadığının tespit edilmesi ve gerekli tedbirlerin alınması amacıyla balık çiftliğinden, akademik kurum ve kuruluşlara rapor hazırlatılması istenebilir.

Nayra İŞCİ

Çevre Mühendisi

 Kaynaklar:

• 28 Ekim 2020 tarih ve 31288 sayılı Denizlerde Faaliyet Gösteren Balık Çiftliklerinin Çevresel Yönetimi Yönetmeliği
• https://cygm.csb.gov.tr/denizlerde-faaliyet-gosteren-balik-ciftliklerinin-cevresel-yonetimi-yonetmeligi-28.10.2020-tarihli-ve-31288-sayili-resmi-gazetede-yayimlandi.-duyuru-410970
• https://tr.boell.org/tr/2017/06/07/yetistiricilik-turkiyede-balik-ciftlikleri
• http://www.derin.boun.edu.tr/?p=1479