Mavi Karbon
Mavi Karbon, dünyadaki okyanus ve kıyı sistemleri tarafından tutulan karbonu ifade eder. Mavi karbon; tuz bataklıkları, deniz otu çayırları veya mangrov ormanları ve tüm dünyadaki okyanusları içeren kıyı ekosistemleri tarafından tutulan karbondur. Mavi karbon habitatları, karbon yakalamada karasal ormanlardan bile daha etkilidir. Bu nedenle, bu ortamlar, atmosferik karbondioksitin azaltılmasına yardımcı olmak için doğal ve yapay karbon bataklıkları arayışında kilit alanlar halindedir ve dünyanın her yerinde bulunmaktadırlar. Bu ekosistemler, atmosferde mevcut olan karbon dioksitten tuttukları büyük karbon rezervlerini yakalar ve daha sonra karbonu çökeltilerde biriktirirler.
OKYANUS KARBON DÖNGÜSÜ
Okyanuslar büyük miktarlarda karbonu yakalama ve binlerce yıl boyunca depolama yeteneğine sahip olduğundan, küresel karbon döngüsünün temel bir bileşenidir.
Okyanus karbon döngüsünün, hızlı ve yavaş döngü olmak üzere iki karmaşık bileşeni vardır. Hızlı karbon döngüsü, CO2 ve diğer gazların sürekli olarak yüzey suları tarafından okyanusa hapsedildiği ve okyanus tarafından yayıldığı atmosfer arasındaki günlük karbon değişimini içerir. Yavaş karbon döngüsü ise okyanusun biyolojik ve fiziksel karbon pompaları aracılığıyla binlerce yıl boyunca karbon ve CO2 depolanmasıdır. Biyolojik pompa (basitçe biyo pompa olarak anılır), besin ağı yoluyla karbon içeren deniz çöplerini (veya organik maddeleri) deniz tabanına çökelterek karbonu okyanusun derinliklerine aktarır. Yosun ormanları ve tuz bataklıkları gibi mavi karbon ekosistemleri, bitkilerdeki karbonu fotosentez yoluyla ayırarak ve karbonu toprağa ve kök sistemlerine gömerek biyolojik pompaya yardımcı olur. Fiziksel pompa, okyanus sirkülasyonu ile çalıştırılır; karbon okyanusun derinliklerinde çözündüğünden, tekrar yüzeye çıkması binlerce yıl alır.
KIYI KARBON DÖNGÜSÜ
Kıyılar, özellikle karasal ve okyanus bileşenlerini birbirine bağlamada, küresel karbon döngüsünün önemli bir parçasıdır. Kıyıdaki karbon döngüsü, büyük ölçüde nehir akıntıları, hava-deniz gazı değişimleri, okyanusların yükselmesi, okyanus organizmalarının birincil üretimi ve solunumu ile beslenir. Tıpkı okyanus karbon döngüsü gibi, kıyı karbon döngüsü de atmosfer ve yüzey suları arasında karbon ve diğer gazları değiş tokuş eden ve karbonu deniz tabanına ve açık okyanusa ihraç eden fiziksel pompayı içerir. Çoğu mavi karbon ekosistemi, ya birincil üretim ve solunum alanları olarak hareket ederek ya da deniz tabanına karbon gömerek kıyıdaki karbon döngüsüne dahil olur.
Kıyı karbon döngüsüne dahil olan ekosistemler, insan faaliyetlerinden büyük ölçüde etkilenir; etkiler arasında iklim değişikliği, okyanus asitlenmesi, kirlilik, aşırı avlanma ve habitat tahribi sayılabilir.
MAVİ KARBON EKOSİSTEMLERİ
Mavi karbon ekosistemleri, mangrov ormanları, deniz otu çayırları ve tuz bataklıkları gibi habitatlarda kıyılar ve okyanus boyunca bulunabilir. Her ekosistemin küresel, okyanus ve kıyı karbon döngüsüne kendi açısından katkısı vardır ve iklim değişikliğinden farklı şekilde etkilenmişlerdir.
Şekil 1: Yosun ormanları (yeşil), mangrovlar (siyah), tuz bataklığı (mavi) ve deniz çayırları (sarı) dahil olmak üzere mavi karbon habitatlarının bilinen dağılımı.
MANGROV ORMANLARI
Mangrov ormanları, kıyı ortamlarının temel ekosistemleridir ve karbon bakımından en zengin ormanlardandır. Bu ormanlar fırtına tamponu görevi görürler. Kıyıları, fırtına ve dev dalgaların zararlı etkilerinden korurlar. Kök sistemleriyle, tortuları stabilize ederek kıyı erezyonunu önlerler ve bu tortu ve kirleticileri filtreleyerek su kalitesini korurlar. Mangrov ormanları, diğer tüm kıyı habitatlarından daha fazla karbonu sabitleme, tutma ve salma özelliklerine sahiptir. Ayrıca karmaşık kök yapıları, yüksek sedimentasyon oranları, su ile dolu olmaları ve oksijenden yoksun topraklara sahip olması nedeniyle karbon tutma ve salınım oranları, karasal ormanlara göre yavaştır. Bu nedenle, mangrovlar, kıyı şeridini korumak ve bir karbon azaltma stratejisi olarak mavi karbonu kullanmak isteyenler için önemli alanlardır.
Ne yazık ki, son zamanlarda su ürünleri yetiştiriciliği, kentleşme, kıyı depolama sahaları, kirlilik ve havza kullanımlarının dolaylı etkileri nedeniyle, mangrov ormanları giderek bozulmakta ve yok olmaktadır. Bunlara ek olarak, artan deniz suyu seviyeleri, daha yoğun fırtınalar ve değişen deniz sıcaklıkları, mangrov orman kök sistemlerini bozar ve zayıflatır, bu da onların kararsız hale gelmesine ve aşınmasına neden olur. Mangrov ormanlarının yok edilmesi, yalnızca kıyıların bozulması açısından değil, yok edilmeleri sırasında salınan karbon nedeniyle de önemli etkilere sahiptir. Bu nedenle, mangrov ormanları yok edildikçe, güçlü karbon yutaklarından karbon kaynaklarına dönüşüyorlar.
DENİZ ÇAYIRLARI
Deniz otları çok verimlidir ve biyolojik çeşitlilik ve habitat, tortu stabilizasyonu, besin ve karbon tutumu gibi oldukça etkili ekosistem hizmetleri üretebilirler. Bu çimler okyanus tabanının sadece %0,1’ini işgal etmesine rağmen, okyanus mavi karbon yutaklarının %18’ini oluştururlar. Mangrov ekosistemleri azalırken, iklim değişikliği ve insan faaliyetleri nedeniyle deniz otu çayırları da büyük ölçüde etkilenmiştir.
TUZ BATAKLIKLARI
Tuz bataklıkları, diğer kıyı çevrelerinden daha fazla ekolojik hizmet sağlayan en bol, en verimli ve erişilebilir kıyı habitatlarından bazılarıdır; bu ekolojik hizmetler arasında tortu stabilitesi, karbon ve besin sabitlemesi ve su filtrasyonu yer alır. Ek olarak, karasal ve okyanus ekosistemleri arasındaki rolleri açısından tuz bataklıkları önemlidir. Tuz bataklıkları, su akışını, akış yolunu, çözünme oranlarını ve karbon stoklarını değiştirerek nehir akışlarının sıcaklığını, biyotik (Organizmalar arasındaki ilişkilerin meydana geldiği çevre) ve abiyotik (bir ekosistemi etkileyen hayvanlar, bitkiler, mantarlar ve bakteriler gibi yaşayan varlıklar) süreçlerini düzenlemeye hizmet eder. Tuz bataklıkları, özellikle yüksek enlemlerde (kutuplara daha yakın), tuz bataklıklarında karbon salınımının aynı bölgedeki turbalıklardan (göl ve bataklıklarda yetişen bitkilerin çürüyerek kömürleşmesiyle oluşan turba yatağı) daha yavaş ve daha verimli olduğu önemli karbon yutaklarıdır.
YOSUN ORMANLARI
Yosunlar, kıyıya yakın ormanlarda yaşayan ve binlerce balık, omurgasız ve deniz türü için yiyecek ve barınak sağlayan büyük kahverengi makroalglerdir. Yosunlar, diğer makroalg türleri ile birlikte, kıyılar boyunca baskın birincil üreticilerdir. Ancak habitatlarının büyük miktarlarda karbon biriktirdiği düşünülmemektedir. Bununla birlikte, son çalışmalar, makroalglerin, deniz çökeltilerinde ve derin okyanusta karbonu tutan süreçlerde önemli bir rol oynayabileceğini göstermektedir.
MERCAN RESİFLERİ
Mercan resifleri, dünyadaki en çeşitli ekosistemler arasındadır. Mercanlar, fotosentetik alglerin yaşadığı kalsifiye yapılardır ve oluşturdukları resifler yüzlerce balık, alg ve mikrop türüne ev sahipliği yapar. Okyanus balıklarının yaklaşık %25’i mercan resiflerine bağlıdır. Çevreleri üzerinde net sıfır karbon etkisine sahiptir. Kireçlenme sırasında salınan CO2, tipik olarak resif üzerindeki diğer organizmalar tarafından gerçekleştirilen işlemlerle tutulur. Bu nedenle mercan resifleri henüz karbon yutağı olarak kabul edilmiyor. Bununla birlikte, son araştırmalar, mercan resiflerinin düşünülenden daha fazla CO2 ve karbon alıp alamayacağını araştırıyor; bu nedenle gelecekte mercan resiflerinin mavi karbon yutağı olarak kabul edilmesi bekleniyor.
Gülsen DEGE
Çevre Mühendisi
KAYNAKLAR:
http://www.beachapedia.org/Blue_Carbon
https://tr.history-hub.com/mavi-karbon-nedir
https://kids.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2019.00154